Một số sâu bệnh hại Lan hồ điệp & biện pháp phòng trừ

Các biểu hiện của vườn lan hồ điệp bị virus thường thấy như: Lá có đốm trong, màu xanh không đều, có chỗ xanh nhạt, có chỗ xanh đậm. Hoa có màu không đều xen lẫn những vệt trắng, hoa nhỏ, cành ngắn. Cây thường cằn cỗi, không phát triển được.

A. Sâu hại trên lan hồ điệp

1. Rệp son (Scale insects) hút nhựa lan:

Là loại rệp có vỏ màu nâu. Loài rệp này thường bám vào lá để hút nhựa và thải ra chất độc làm hại cây. Do đó phải phòng trừ thường xuyên để hạn chế khả năng sinh sản của chúng ( loài này sinh sản rất nhanh và gây hại lớn cho vườn lan). Phòng trừ bằng cách tiêu diệt bằng tay hoặc dùng các thuốc như Regent, Lannate, supracide...theo nồng độ khuyến cáo trên bao bì, phun 1 tuần 1 lần cho đến khi tiêu diệt hoàn toàn.

2. Bọ trĩ (Thrips) hút nhựa cây lan:

Thường xuất hiện trong các giá thể có cấu tạo bằng xơ dừa, vỏ cây mục, dớn vụn hoặc do sử dụng quá nhiều các loại phân hữu cơ dưới dạng xác như: Bánh dầu, phân bò... Bọ trĩ là một vấn đề thường gặp trên cây lan vanda, dendrobiums và ít xuất hiện hơn trên lan hồ điệp. Bởi vì chúng khá nhỏ (khoảng 1-5 mm), nên rất khó để nhìn thấy bằng mắt thường. Dấu hiệu cây hồ điệp bị nhiễm bọ trĩ: lá bị biến dạng và cánh hoa bị hư hại do đó là nguồn thức ăn của chúng. Bọ trĩ thường xuyên tấn công chồi và đỉnh tăng trưởng mới để hút nhựa cây.
Có thể dùng các loại thuốc như Bassa nồng độ 20cc/8lit, confidor... nên phun ngừa thường xuyên 2lần/ tháng.

Bọ trĩ rất nhỏ và có thể phát hiện cho đến khi chúng gây thiệt hại đáng kể trên cây lan.

3. Ốc sên, nhớt ăn lá lan hồ điệp:

Nó thường phá hoại ăn hết các rễ non và tiết ra những chất làm thối các chồi mới mọc. Cần rải thuốc diệt sên nhớt vào những khi có thời tiết quá ẩm.

4. Nhện đỏ (red spider mites) làm lá hồ điệp héo rụng:

Là loại côn trùng rất nhỏ, không dài hơn ½ mm, dưới kính lúp quan sát có dạng như con rệp, có 8 chân, thường có màu vàng lúc non rồi chuyển thành màu đỏ khi trưởng thành, nó thường chui trong bẹ lá của cây, nằm kín ở phần gốc lá, gây hại làm lá héo và rụng. Xuất hiện nhiều vào mùa khô, ít hơn vào mùa mưa. Nhện đỏ sinh sôi và phát triển rất nhanh, khi phát hiện phải diệt trừ ngay nếu không cây sẽ ngừng phát triển. Phải dùng thuốc thường xuyên và liên tục để diệt cả trưởng thành và trứng, các thuốc thường dùng là: Commite, Nissorun, Polytrin ... dùng theo liều lượng khuyến cáo và xịt thường vào lúc 8-9 giờ sáng khi có nắng thì hiệu quả tiêu diệt cao.

Nhện đỏ (red spider mites) 

Nhện đỏ (red spider mites) làm hại lá lan hồ điệp

Nhện đỏ (red spider mites) bám trên lá lan hồ điệp

B. Bệnh do nấm xuất hiện trên lan hồ điệp

1. Bệnh thối đen (black rot):

Thường gặp vào mùa mưa ở những vườn có độ ẩm cao hoặc tưới nước quá nhiều. Bệnh này thường gây thiệt hại nghiêm trọng: Cây thường chết nhiều và nhanh chóng, nhất là đối với cây con. Bệnh thường xuất hiện ở gốc, rễ rối và lan dần lên thân cây. Ban đầu phát sinh ở chồi non làm chồi thối thành màu nâu, khi cầm vào thì rời khỏi thân dễ dàng, mềm nhũng và đầy nước. Nguyên nhân là do nấm Collectotrichum sp và Phytophthora sp. nhưng phần lớn là do nấm Phytophthora sp. gây ra. Việc bón phân hoà tan không hết khi tưới cho cây sẽ làm cây bầm ngọn và làm nấm bệnh dễ gây hại. Ngoài ra trong mùa mưa, nếu tưới phân có hàm lượng đạm cao cũng là nguyên nhân gây bệnh.

Phòng trừ: Ở cây con thường dễ bị bệnh hơn, nên tách cây bị bệnh ra riêng và sử dụng thuốc ngừa cho những cây còn lại bằng cách phun hay nhúng cả cây vào dung dịch thuốc nấm. Ở cây lớn thì cắt bỏ phần bị thối, nếu thối đọt thì rút bỏ đọt và phun thuốc nấm vào. Các thuốc diệt nấm có thể sử dụng là: Kasumin, TopsinM, CuzateM8, Score,super Tilt...theo nồng độ khuyến cáo của thuốc.

2. Bệnh đốm vòng (Anthracnose):

Lá có chấm tròn màu nâu đỏ, nâu cháy rồi lan rộng ra thành nhiều vòng tròn đồng tâm, sau cùng sẽ khô cháy. Dấu vết to nhỏ tuỳ theo từng loại lan và tuỳ theo từng môi trường mà nấm phát triển, nếu mưa nhiều thì lá sẽ bị thối ngay. Nguyên nhân là do nấm Glocosporium sp. và Collectotrichum sp. gây ra. Bệnh thường xuất hiện vào mùa mưa nên phải phòng ngừa trước, thường xử lý bằng cách cắt bỏ lá bị bệnh và phun các loại thuốc như : Mancozep, Dithal, Vicaben...theo nồng độ khuyến cáo.

Hình 2 cho thấy hình ảnh các bệnh thường gặp trong Phalaenopsis: đốm nâu vi khuẩn (1), bệnh thán thư (2), thối do vi khuẩn (3) và (4) tương ứng.
(Figure shows images of diseases often observed in Phalaenopsis: bacterial brown spot(1), anthracnose (2), bacterial rot (3) and (4) respectively.)

3. Bệnh khô lá (Leaf blight):

Bệnh này thường gặp nhiều như bệnh đốm vòng và hai bệnh này thường phát sinh cùng một lúc nên bệnh này càng trầm trọng hơn.

Triệu chứng: Giai đoạn đầu lá khô sau đó biến thành màu nâu nhạt, thường khởi đầu bằng một chấm đen ở trên lá, có thể từ đầu lá khô dần vào hay từ gốc lá lan nhanh lên rồi khô hết cả lá.

Nguyên nhân: do nấm thuộc giống Phylostica gây ra, phát triển do bào tử và phát tán trong không khí nhờ gió.

Phòng trị: Phun thuốc Score hay Super Tilt 5ngày/lần cho đến khi cây hết bệnh.

4. Bệnh héo rễ (Wilt):

 Nấm Sclerotium rolfsii gây héo rễ lan hồ điệp

Bệnh héo rễ là bệnh thông thường nhưng không kém phần quan trọng nó là trở ngại lớn cho những người trồng phong lan. Bệnh này ít xuất hiện trên Địa lan.

Triệu chứng: Rễ khô dần, cây còn nhỏ gặp bệnh này có hiện tượng lá úa vàng từ dưới lên và chết cả cây. Đối với cây đã phát triển tốt thì cây không chết nhưng rễ bị khô mục và sẽ làm cho cây chậm phát triển, nếu rễ khô nhiều thì cây càng yếu nhiều.

Nguyên nhân: Do nấm Sclerotium rolfsii gây nên, còn gọi là nấm hạch, những hạch này có thể tồn tại trong môi trường rất lâu, khi có điều kiện ẩm độ và nhiệt độ cao những hạch này phát triển thành sợi nấm và gây bệnh rất nhanh, nếu không chữa trị ngay thì có thể làm hư hết cả vườn.

Phòng trị: Có thể dùng các loại như Anvil, Sumi eight ...phun vào phần gốc rễ tuần 2 lần khi bắt đầu chớm bệnh.

C. Bệnh do vi khuẩn trên lan hồ điệp

1. Bệnh thối mềm (Bacterial Soft and Brown Rot - Erwinia)

Triệu chứng: Từ một chấm nhỏ bắt nguồn từ một dấu bầm trên ngọn lá do giọt nước mưa quá mạnh gây ra rồi lan nhanh thành màu nâu như bị phỏng nước sôi, chỉ cần sờ tay vào một tí đã thấy dính tay, sau đó sẽ thối hết cả chồi.

Nguyên nhân: Do vi khuẩn Erwinia Carotovora gây nên, thường gặp những vườn có độ ẩm cao, chăm sóc không đầy đủ và phát triển mạnh vào mùa mưa. Thường vi khuẩn này làm hại cây do các vết thương hoặc do sâu bọ cắn, bệnh này lây lan rất mạnh, cây có thể chết sau 2-3 ngày nhiễm bệnh.

Phòng trừ: Cắt phần bị thối rồi đem cả cây ngâm vào dung dịch Kasumin 5g/lit trong vòng 10 phút hoặc dùng Agrimycin hay dung dịch 1gam thuốc tím pha trong 10 lít nước. Ngưng tưới nước 2-3 ngày sau khi phun thuốc. Trong trường hợp bị bệnh nặng, nên lấy cây ra khỏi chậu rồi ngâm vào nước thuốc trên, sau đó chuyển sang trồng vào chậu mới. Giá đựng chậu lan bị bệnh dùng dung dịch foocmol tỉ lệ 1: 50 pha với nước và lau sạch. Sau đó cần phun xịt lại để vườn lan hoàn toàn hết bệnh.

2. Bệnh thối nâu (Bacterial Brown Spot)

Triệu chứng: Xuất hiện những chấm màu xanh đậm trên lá, tròn, lan rộng rất nhanh. Tế bào ở nơi đó biến thành màu nâu hay đen, mềm nhũng và chứa đầy nước. Nếu để lâu các vết bệnh này sẽ lan ra cả cây rất nhanh.

Nguyên nhân: Do vi khuẩn Phytomonas ? (Acidovorax (syn. / đồng danh Pseudomonas) gây ra cộng với sự tổn thương cơ học trong mùa mưa.

Phòng trừ: Hạn chế các nguyên nhân gây tổn thương cơ học cho cây trong mùa mưa, giữ cho vườn lan không bị quá ẩm. Dùng kháng sinh trong nông nghiệp như Agrimycin phun cho cả vườn và ngưng tưới nước 2-3 ngày. Có thể dùng 1gam Strep- tomycin + 2viên Tetracylin 500 hoà tan vào 1,5 lít nước để trị bệnh cho cây. Có thể dùng theo cách trị bệnh như bệnh thối mềm ở trên.

D. Bệnh do virus trên lan hồ điệp

Botrytis Petal Blight / Bệnh (làm) tàn cánh hoa

Các biểu hiện của vườn lan bị virus thường thấy như: Lá có đốm trong, màu xanh không đều, có chỗ xanh nhạt, có chỗ xanh đậm. Hoa có màu không đều xen lẫn những vệt trắng, hoa nhỏ, cành ngắn. Cây thường cằn cỗi, không phát triển được. Ở Cattleya thường gặp virus gây nên bệnh sọc trắng ở hoa. Bệnh virus rất dễ lây lan qua dụng cụ tách chiết, qua các côn trùng châm hút gây hại. Nên cách ly hoàn toàn cây bị bệnh virus với những cây khác. Không có cách chữa trị nào khác ngoài việc phải đốt bỏ cây bị bệnh, khử trùng dụng cụ tách chiết và vệ sinh vườn lan.

KS. Nguyễn Trung Ái